Diabet haqida gaplashamiz, aziz do'stlar! Bu maqolada biz diabet kasalligi nimani anglatishini, uning sabablari va belgilari qanday ekanligini, shuningdek, davolash usullari va oldini olish choralarini ko'rib chiqamiz. Hayotimizda sog'lom turmush tarzi muhim o'rin tutadi va diabet kabi kasalliklar haqida bilish, o'zimizni va yaqinlarimizni himoya qilish uchun zarurdir. Qani boshladik!

Diabetning O'zi Nima?

Diabet, yoki qandli diabet, bu metabolik kasallik bo'lib, unda qonda glyukoza (qand) miqdori me'yordan oshib ketadi. Bizning organizmimiz oziq-ovqatlardan energiya olish uchun glyukozadan foydalanadi. Glyukoza qonga o'tgandan so'ng, u hujayralarga kirishi uchun insulin deb ataladigan gormon yordam beradi. Agar organizm insulin ishlab chiqarishda muammoga duch kelsa yoki insulin ta'siriga javob bermasa, qonda glyukoza miqdori ko'tarilib, diabet yuzaga keladi.

Diabetning turlari mavjud: 1-toifa diabet, 2-toifa diabet va homiladorlik diabeti (gestatsion diabet). 1-toifa diabetda organizm insulin ishlab chiqarmaydi, shuning uchun bemorlar har kuni insulin in'ektsiyasi olishlari kerak. 2-toifa diabetda organizm insulinni samarali ishlatmaydi yoki etarli miqdorda insulin ishlab chiqarmaydi. Bu turdagi diabet ko'pincha turmush tarzi bilan bog'liq bo'ladi. Homiladorlik diabeti homiladorlik paytida yuzaga keladi va odatda tug'ilgandan keyin o'tib ketadi, lekin bu ayollarda keyinchalik 2-toifa diabet rivojlanish xavfini oshirishi mumkin.

Diabetning Umumiy Ko'rinishi

Diabetning kelib chiqishi va rivojlanishiga ta'sir qiluvchi bir nechta omillar mavjud. Genetik omillar, ya'ni oilaviy tarix, diabetga moyillikni oshirishi mumkin. O'ta semizlik, ayniqsa qorin qismida yog' to'planishi, 2-toifa diabet xavfini sezilarli darajada oshiradi. Kam harakatli turmush tarzi, ya'ni jismoniy faollikning yetishmasligi ham diabet rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Nosog'lom ovqatlanish, ya'ni ortiqcha shakar va qayta ishlangan oziq-ovqatlarni iste'mol qilish ham diabet xavfini oshiradi. Ba'zi millatlar va etnik guruhlar vakillarida diabetga chalinish xavfi yuqoriroq bo'lishi mumkin.

Diabetning Belgilari va Alomatlari

Diabetning belgilari har xil bo'lishi mumkin va ular kasallikning turiga va og'irlik darajasiga bog'liq. Ba'zi odamlarda hech qanday belgi bo'lmasligi mumkin, ayniqsa 2-toifa diabetning boshlang'ich bosqichlarida. Boshqa odamlarda esa quyidagi belgilar kuzatilishi mumkin:

• Ko'p ichish va tez-tez siyish: Qondagi ortiqcha shakar buyraklarni qo'shimcha suyuqlik chiqarishga majbur qiladi, bu esa tez-tez siyishga va doim chanqashga olib keladi.
• Charchoq: Hujayralar glyukozadan energiya ololmagani uchun odam o'zini charchagan his qilishi mumkin.
• Ochlik hissi: Hujayralar energiya uchun glyukozadan foydalana olmagani uchun odam doim och qolishi mumkin.
• Ko'rishning xiralashishi: Qondagi shakar darajasi ko'z linzalarini o'zgartirishi mumkin, bu esa ko'rishning xiralashishiga olib keladi.
• Yaralarning sekin bitishi: Qondagi yuqori shakar darajasi yaralarning bitishini sekinlashtiradi.
• Teri qichishi va infektsiyalar: Yuqori shakar darajasi terini quruq va qichituvchi qilishi, shuningdek, infektsiyalarga moyillikni oshirishi mumkin.

Agar sizda yuqoridagi belgilar kuzatilsa, darhol shifokorga murojaat qiling. Erta tashxis qo'yish va davolash asoratlarning oldini olishga yordam beradi.

Diabetni Davolash va Boshqarish

Diabetni davolash kasallikning turiga, og'irligiga va bemorning umumiy sog'lig'iga bog'liq. Davolashning asosiy maqsadlari qondagi shakar darajasini nazorat qilish, asoratlarning oldini olish va bemorning hayot sifatini yaxshilashdir. Quyida davolash usullari keltirilgan:

• Turmush tarzini o'zgartirish: Sog'lom ovqatlanish, jismoniy faollikni oshirish va vaznni nazorat qilish diabetni davolash va boshqarishning muhim qismidir. Diabet parhezi qondagi shakar darajasini nazorat qilishga yordam beradi. Muntazam jismoniy mashqlar insulinning ta'sirini yaxshilaydi va qondagi shakar darajasini pasaytiradi.
• Dori-darmonlar: 1-toifa diabetni davolash uchun insulin in'ektsiyalari zarur. 2-toifa diabet uchun esa og'iz orqali qabul qilinadigan dori-darmonlar yoki insulin in'ektsiyalari qo'llanilishi mumkin. Shifokor dori-darmonlarni bemorning holatiga qarab belgilaydi.
• Qon shakarini muntazam nazorat qilish: Qon shakarini muntazam o'lchash va nazorat qilish davolashning samaradorligini kuzatishga yordam beradi. Bemorlar o'zlarining shakar darajalarini qanday o'lchashni va ma'lumotlarni qanday tushunishni o'rganishlari kerak.
• Asoratlarning oldini olish: Diabet asoratlarini oldini olish uchun shifokor bilan muntazam tekshiruvlardan o'tib turish, ko'zlar, buyraklar, oyoqlar va yurak-qon tomir tizimini tekshirish kerak.

Diabet Parhezi

Diabet parhezi qondagi shakar darajasini nazorat qilishga yordam beradigan, sog'lom ovqatlanish rejasidir. Bu parhezda quyidagilar e'tiborga olinadi:

• Uglevodlar: Uglevodlarni ratsionga to'g'ri taqsimlash kerak. Uglevodlar miqdori har bir ovqat uchun rejalashtiriladi. Murakkab uglevodlar, masalan, sabzavotlar, mevalar, don mahsulotlari va loviyalar tanlanadi. Qandli va qayta ishlangan ovqatlardan voz kechiladi.
• Oqsillar: Oqsillar energiya manbai bo'lib, to'yinganlik hissini beradi. Ratsionga yog'siz go'sht, baliq, tovuq, tuxum va o'simlik oqsillari kiritiladi.
• Yog'lar: Sog'lom yog'lar tanlanadi, masalan, zaytun yog'i, avokado va yong'oqlar. To'yingan va trans yog'lardan voz kechiladi.
• Oziq-ovqat vaqtini rejalashtirish: Ovqatlanish vaqtini muntazam saqlash qondagi shakar darajasini nazorat qilishga yordam beradi. Ovqatlar muntazam intervalda iste'mol qilinadi, bu esa qondagi shakar darajasining keskin o'zgarishining oldini oladi.
• Suyuqliklar: Suv, o'simlik choylari va shirinliksiz ichimliklar ko'p miqdorda ichiladi. Shirin ichimliklar va meva sharbatlaridan voz kechiladi.

Diabetning Asoratlari

Diabetning asoratlari uzoq muddatli qondagi yuqori shakar darajasining natijasidir. Asoratlar turli organlarga ta'sir qilishi mumkin. Asoratlarning oldini olish uchun diabetni yaxshi boshqarish juda muhimdir.

• Yurak-qon tomir kasalliklari: Diabet yurak xastaliklari, insult va qon tomirlarining torayish xavfini oshiradi. Qon bosimini nazorat qilish, xolesterinni pasaytirish va chekishni to'xtatish bu xavfni kamaytirishi mumkin.
• Neyropatiya: Nervlarning shikastlanishi, oyoqlarda og'riq, karash, sezuvchanlikning yo'qolishi va oshqozon-ichak buzilishlariga olib kelishi mumkin.
• Nefropatiya: Buyraklarning shikastlanishi, buyrak etishmovchiligiga olib kelishi mumkin. Qon bosimini nazorat qilish va buyraklarni muntazam tekshirib turish muhimdir.
• Retinopatiya: Ko'zning to'r pardasining shikastlanishi, ko'rishning yo'qolishiga olib kelishi mumkin. Ko'zlarni muntazam tekshirib turish juda muhimdir.
• Oyoq muammolari: Oyoqlarda yaralar, infektsiyalar va amputatsiya xavfi oshadi. Oyoqlarga g'amxo'rlik qilish, oyoqlarni tekshirib turish va oyoq kiyimlarini to'g'ri tanlash kerak.
• Og'iz bo'shlig'i muammolari: Tish go'shti kasalliklari, tishlarning yo'qolishi va og'iz quruqligi paydo bo'lishi mumkin. Og'iz gigienasiga rioya qilish va muntazam tish shifokoriga borish kerak.

Diabetning Oldini Olish

Diabetning oldini olish uning kelib chiqish xavfini kamaytirishga yordam beradi. Quyidagi choralar ko'rilishi mumkin:

• Sog'lom vaznni saqlash: O'ta semizlik 2-toifa diabetning asosiy xavf omilidir. Tana vaznini nazorat qilish va sog'lom vaznga erishish muhimdir.
• Muntazam jismoniy mashqlar: Haftada kamida 150 daqiqa o'rtacha intensivlikdagi jismoniy mashqlar qilish insulinning ta'sirini yaxshilaydi va diabet xavfini kamaytiradi.
• Sog'lom ovqatlanish: Qandli va qayta ishlangan ovqatlardan, shirin ichimliklardan voz kechish, ko'proq sabzavotlar, mevalar, don mahsulotlari va yog'siz oqsillarni iste'mol qilish kerak.
• Chekishni to'xtatish: Chekish diabet xavfini oshiradi. Chekishni tashlash yurak-qon tomir kasalliklari va boshqa sog'liq muammolarining oldini olishga yordam beradi.
• Muntazam tekshiruvlar: Agar sizda diabetga moyillik bo'lsa, qondagi shakar darajasini muntazam ravishda tekshirib turish va shifokor bilan maslahatlashish kerak.

Xulosa

Diabet jiddiy kasallik bo'lib, agar davolanmasa, jiddiy asoratlarga olib kelishi mumkin. Ammo, to'g'ri davolash va turmush tarzini o'zgartirish orqali diabetni boshqarish va sog'lom hayot kechirish mumkin. Agar sizda diabet belgilari mavjud deb o'ylasangiz, darhol shifokorga murojaat qiling. Sog'lom bo'ling, do'stlar!